Αριθμός 377/2019
ΤΟ ΤΡΙΜΕΛΕΣ ΕΦΕΤΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Αποτελούμενο από τους Δικαστές Αμαλία Μήλιου, Πρόεδρο Εφετών, Αικατερίνη Κοκόλη, Εφέτη και Γεώργιο Βερούση, Εφέτη-Εισηγητή, και από τη Γραμματέα Γ.Λ..
ΜΕΛΕΤΗΣΕ ΤΗ ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ
ΚΑΙ ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Η κρινόμενη από 20-6-2017 (γεν. αριθ. εκθ. καταθ. ……/2017, ειδ. αριθ. εκθ. καταθ. …../2017) έφεση των εναγουσών της από 25-11-2009 (αριθ. εκθ. καταθ. …./2009) αγωγής κατά της με αριθμό 3565/2015 οριστικής απόφασης του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά, που δίκασε αντιμωλία των διαδίκων κατά την τακτική διαδικασία, έχει ασκηθεί στις 25-7-2017, με τις νόμιμες διατυπώσεις και εμπρόθεσμα, καθόσον από τα έγγραφα, που περιέχονται στη δικογραφία, δεν προκύπτει επίδοση της εκκαλουμένης και από τη δημοσίευσή της δεν παρήλθε τριετία (άρθρα 495 παρ 1 και 2, 511, 513 παρ 1 β΄, 516 παρ. 1, 517 εδ. α΄, 518 παρ 2 και 520 παρ 1 του ΚΠολΔ). Επιπλέον, έχουν κατατεθεί τα οριζόμενα παράβολα σύμφωνα με επισημείωση του γραμματέα του πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου επί του εφετηρίου. Κατ ‘ακολουθία των ανωτέρω η έφεση είναι παραδεκτή, πρέπει να γίνει τυπικά δεκτή και να εξεταστεί περαιτέρω ως προς τη βασιμότητα των λόγων της με την ίδια διαδικασία, κατά την οποία εκδόθηκε η εκκαλουμένη απόφαση (άρθρο 533 παρ. 1 ΚΠολΔ.).
Από το συνδυασμό των άρθρων 1142, 1143, 1166 και 1167 του ΑΚ, συνάγεται ότι εγκύρως μπορεί να συμφωνηθεί, ότι η επικαρπία επί ακινήτου που, κατ αρχήν, συμφωνήθηκε εφ όρου ζωής του επικαρπωτή, δεν θα αποσβεσθεί με το θάνατο του τελευταίου, αλλά ότι θα μεταβιβαστεί, στη συνέχεια, σε τρίτο πρόσωπο. Έτσι, επιτρεπτή είναι η συμφωνία ότι μεταβιβάζεται η επικαρπία σε τρίτον, υπό την αναβλητική προθεσμία του θανάτου του τωρινού επικαρπωτή, εφόσον, κατά τα λοιπά, τηρηθούν αναλόγως οι νόμιμες διατυπώσεις περί μεταβιβάσεως της κυριότητας επί ακινήτου (Ρούσσος, εις Γεωργιάδη – Σταθόπουλου ΑΚ 1166 αριθμ. 2 και 1167 αριθμ. 12). Εξάλλου, κατά την ορθότερη άποψη, όσον αφορά στη σύσταση ή μεταβίβαση εμπραγμάτου δικαιώματος (π.χ. σύσταση επικαρπίας, μεταβίβαση κυριότητας), η αναγκαία συμφωνία μπορεί να καταρτισθεί και υπέρ τρίτου (άρθρ. 410 επ. ΑΚ), οπότε ο τρίτος θα αποκτήσει το δικαίωμα από τη στιγμή που θα μεταγράφει στο όνομά του η εμπράγματη σύμβαση υπέρ τρίτου, επιφυλασσομένων των περί αναβλητικής αιρέσεως ή προθεσμίας διατάξεων (Γεωργιάδης, σε Γεωργιάδη – Σταθόπουλου ΑΚ Εισαγ, παρατηρήσεις στα άρθρα 410-415 αριθμ. 24 επ, 28, Σταθόπουλος, ό.π, αρ., 1993 αριθμ. 6) Εξάλλου από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων και των άρθρων 185,187,188,189,192,194,438,2032 ΑΚ συνάγονται τα ακόλουθα : 1) Η σύσταση ή η μεταβίβαση επικαρπίας με δικαιοπραξία εν ζωή απαιτεί σύμβαση, η κατάρτιση της οποίας, ελλείψει ειδικών διατάξεων, απόκειται στις ρυθμίσεις των γενικών διατάξεων του ΑΚ, τόσο σε σχέση προς τις προϋποθέσεις συνάψεως της συμβάσεως όσο και ως προς τον απαιτούμενο τύπο, προκειμένου περί ακινήτου, κατ΄ άρθρο 369 ΑΚ (ήτοι συμβολαιογραφικό έγγραφο), ενώ απαιτείται και μεταγραφή του μεταβιβαστικού συμβολαίου, κατ άρθρ. 1192 ΑΚ. 2) Η σύμβαση καταρτίζεται, εφ όσον συμπέσουν οι δηλώσεις βουλήσεως των συμβαλλομένων, ενώ η πρόταση παραμένει ισχυρή παρά το θάνατο του προτείνοντος, αν δεν συνάγεται το εναντίον από την πρόταση. 3) Ειδικά όμως, επί συμβάσεως που καταρτίζεται συμβολαιογραφικά, η αποδοχή της προτάσεως προς κατάρτιση της συμβάσεως δεν απαιτείται να περιέλθει στον προτείνοντα, αλλά αρκεί η σύνταξη του συμβολαιογραφικού εγγράφου περί αποδοχής της προτάσεως. 4) Τα παραπάνω δεν μεταβάλλονται από το γεγονός ότι ο δωρεοδόχος δεν είναι άμεσα συμβαλλόμενος στη σχετική σύμβαση, αλλά τρίτος, καθόσον και πάλιν απαιτείται η αποδοχή από αυτόν της συμβάσεως μεταξύ κυρίου και ψιλού κυρίου, στην οποία συμφωνήθηκε παρακράτηση της επικαρπίας υπέρ του δωρητή και μετά το θάνατό του υπέρ τρίτου (βλ. Γεωργιάδη – Σταθόπουλου, «Εμπράγματο Δίκαιο»). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η δωρεά αιτία θανάτου -η οποία τυγχάνει εν ζωή δικαιοπραξία και η οποία αποτελεί σύμβαση δωρεάς από την αναβλητική αίρεση της προαποβιώσεως του δωρητή ή της ταυτόχρονης αποβιώσεως αμφοτέρων των συμβαλλομένων- μπορεί να τελειωθεί και μετά το θάνατο του δωρητή δια της αποδοχής, κατά το χρόνο αυτό, της προτάσεως του δωρητή από τον δωρεοδόχο, καθόσον από καμία διάταξη δεν απαγορεύεται η ως άνω αποδοχή μετά το θάνατο του δωρητή. Αντιθέτως, ρητώς αναφέρεται στη διάταξη του άρθρου 188 ΑΚ ότι, και μετά το θάνατο του προτείνοντος, η πρόταση παραμένει ισχυρή παρά τον επισυμβάντα θάνατό του. Πράγματι δεν θα είχε νόημα η μετά θάνατο ισχύς της προτάσεως, αν δεν ήταν δυνατή η αποδοχή αυτής από το δωρεοδόχο μετά το θάνατο του δωρητή. Και είναι μεν αληθές ότι η επικαρπία παύει με το θάνατο του αρχικού επικαρπωτή, πλην, όμως, τούτο δεν αποκλείει τη μεταγενέστερη σύσταση αυτής δια της αποδοχής της προτάσεως του δωρητή από το δωρεοδόχο (ΕφΘεσ 2044/2012 Αρμ 2013.1087, Γνωμ. ΟλΝΣΚ 562/2004 Νόμος όπου και παραπομπές). Επίσης από τη διάταξη του άρθρου 1166 Α.Κ., που ορίζει ότι «η επικαρπία, εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά, είναι αμεταβίβαστη. Η άσκησή της μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλον για χρόνο, που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας, με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 1164», προκύπτει, ότι, παρά το αμεταβίβαστο της επικαρπίας, μπορεί ο επικαρπωτής να μεταβιβάσει σε άλλον την άσκηση αυτής ολικά ή μερικά ή για ορισμένες μόνο μεμονωμένες ωφέλειές της και για ορισμένη ή αόριστη χρονική διάρκεια, με ή χωρίς αντάλλαγμα. Ο κατά το εδάφιο β’ του πιο πάνω άρθρου «άλλος», στον οποίο παραχωρείται η άσκηση της επικαρπίας, δεν αποκλείεται να είναι και ο ίδιος ο κύριος του πράγματος. Η παραχωρούμενη άσκηση της επικαρπίας έχει απλώς ενοχική ενέργεια, δηλαδή, γεννά μόνο ενοχική αξίωση κατά του επικαρπωτή, γιατί, αν η μεταβίβαση της άσκησης παρείχε εμπράγματο δικαίωμα, το αμεταβίβαστο της επικαρπίας θα αποτελούσε έκφραση κενής έννοιας. Ενόψει, επομένως, του ότι η μεταβίβαση της άσκησης αποτελεί ενοχική δικαιοπραξία, δεν απαιτείται κατά νόμο (άρθρο 1169 εδάφ. Β΄ΑΚ) τύπος και μεταγραφή επί ακινήτου, φορέας δε του εμπράγματου δικαιώματος της επικαρπίας παραμένει ο επικαρπωτής (ΑΠ 1522/2006 ΕΕΝ 2008.242).
Στην προκειμένη περίπτωση με την από 25-11-2009 (αριθ. εκθ. καταθ. ……/2009) αγωγή τους, ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιά οι ενάγουσες και ήδη εκκαλούσες ιστορούσαν ότι δυνάμει του αναγραφόμενου στην αγωγή συμβολαίου αγοραπωλησίας, που μεταγράφηκε νόμιμα, ο πρώτος των εναγομένων ήδη πρώτος των εφεσιβλήτων μεταβίβασε στη δεύτερη των εκκαλουσών θυγατέρα της πρώτης, την ψιλή κυριότητα ενός ακινήτου-οικοπέδου κατά ποσοστό ½ εξ αδιαιρέτου παρακρατώντας ο ίδιος την ισόβια επικαρπία, την οποία όρισε ότι θα μεταβιβαζόταν μετά το θάνατό του στην πρώτη εκκαλούσα σύζυγό του. Ότι, στη συνέχεια, δυνάμει του αναγραφόμενου στην αγωγή εργολαβικού συμβολαίου, ο πρώτος των εφεσιβλήτων και η δεύτερη των εκκαλουσών απέκτησαν την επικαρπία και την ψιλή κυριότητα αντίστοιχα της οριζόντιας ιδιοκτησίας, που περιγράφεται στην αγωγή, μετά την ανοικοδόμηση πολυώροφης οικοδομής επί του προπεριγραφέντος ακινήτου. Ότι, στη συνέχεια, μετά την διάσπαση της έγγαμης σχέσης του ως άνω εφεσιβλήτου με την πρώτη εκκαλούσα, ο πρώτος εφεσίβλητος μεταβίβασε την επικαρπία της οριζόντιας ιδιοκτησίας στον υιό του, δεύτερο εφεσίβλητο. Ζητούσαν δε με την παραπάνω αγωγή τους να αναγνωρισθεί η ακυρότητα της δικαιοπραξίας, δυνάμει της οποίας μεταβιβάστηκε η επικαρπία του ακινήτου στο δεύτερο εφεσίβλητο αφενός λόγω εικονικότητας και αφετέρου λόγω ακυρότητάς της, αφού δεν περιλήφθηκε τον τύπο συμβολαιογραφικού εγγράφου η δυνατότητα του επικαρπωτή για τη μεταβίβαση της επικαρπίας του καθώς και να καταδικαστούν οι εφεσίβλητοι στην καταβολή της δικαστικής τους δαπάνης. Το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο με την εκκαλουμένη απόφασή του απέρριψε ως μη νόμιμη τη βάση της αγωγής ως προς την εικονικότητα της δικαιοπραξίας και αφού έκρινε την αγωγή νόμιμη ως προς την δεύτερη βάση της στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων 180, 1166, 175 του ΑΚ, 70 και 176 του Κ.Πολ.Δ., απέρριψε την αγωγή ως κατ’ουσίαν αβάσιμη και επέβαλε σε βάρος των εκκαλουσών τα δικαστικά έξοδα των εφεσιβλήτων, τα οποία όρισε στο ποσό των 500 ευρώ . Κατά της απόφασης αυτής παραπονούνται με την κρινομένη έφεσή τους οι εκκαλούσες για εσφαλμένη εφαρμογή του νόμου και κακή εκτίμηση των αποδείξεων και ζητούν να εξαφανιστεί η εκκαλουμένη απόφαση, να γίνει δεκτή η αγωγή τους ως βάσιμη κατ’ουσία και να επιβληθούν σε βάρος των εφεσιβλήτων τα δικαστικά τους έξοδα αμφοτέρων των βαθμών δικαιοδοσίας.
Από την εκτίμηση της ένορκης κατάθεσης του μάρτυρα, που εξετάστηκε στο ακροατήριο του Πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου με επιμέλεια των εκκαλουσών και περιέχεται στα ταυτάριθμα με την εκκαλουμένη πρακτικά δημόσιας συνεδρίασής του (οι εφεσίβλητοι δεν εξέτασαν μάρτυρα, καθώς και από όλα ανεξαιρέτως τα έγγραφα, τα οποία οι διάδικοι επικαλούνται και επαναπροσκομίζουν είτε ως αυτοτελή αποδεικτικά μέσα είτε για τη συναγωγή δικαστικών τεκμηρίων αποδεικνύονται τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά : Ο πρώτος εφεσίβλητος και η πρώτη εκκαλούσα ήταν σύζυγοι και δυνάμει του με αριθμό ……/2005 συμβολαίου της συμβολαιογράφου Πειραιά ………….. που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου Νίκαιας, πώλησε και μεταβίβασε στη δεύτερη εκκαλούσα, θυγατέρα της πρώτης εκκαλούσας, το ιδανικό μερίδιο του 1/2 εξ αδιαιρέτου ενός ακινήτου -οικοπέδου που βρίσκεται στη Νίκαια Αττικής επί της οδού …………. Με το παραπάνω συμβόλαιο ο πρώτος των εφεσιβλήτων, παρακράτησε εφ’όρου ζωής την επικαρπία- υπέρ του εαυτού του επί του προαναφερόμενου ποσοστού του οικοπέδου και έκανε πρόταση δωρεάς αιτία θανάτου προς την πρώτη εκκαλούσα. Στη συνέχεια, δυνάμει του με αριθμό ……../2005 συμβολαίου σύστασης οριζόντιας ιδιοκτησίας -κανονισμού πολυκατοικίας της συμβολαιογράφου Πειραιά ………., που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου Νίκαιας στον τόμο .. και με αριθμό …, ο πρώτος εφεσίβλητος και η δεύτερη εκκαλούσα απέκτησαν την επικαρπία και την ψιλή κυριότητα αντίστοιχα των οριζοντίων ιδιοκτησιών, που περιγράφονται στο ως άνω συμβόλαιο και συγκεκριμένα τα υπό στοιχεία Β1 και Υ4 οριζοντίων ιδιοκτησιών της πολυώροφης οικοδομής. Μετά τη διάσπαση της έγγαμης σχέσης των διαδίκων (πρώτου εφεσιβλήτου και πρώτης εκκαλούσας) ο πρώτος εφεσίβλητος δυνάμει της με αριθμό ……./2010 πράξης του συμβολαιογράφου Πειραιά ……., που επιδόθηκε νόμιμα στην πρώτη εκκαλούσα (βλ. υπ. αριθμ. ../27-1-2010 έκθεση επίδοσης του δικαστικού επιμελητή στο Πρωτοδικείο Πειραιά . ….), ανακάλεσε την πρόταση δωρεάς αιτία θανάτου προς την πρώτη εκκαλούσα, την οποία η τελευταία, μέχρι τον ανωτέρω χρόνο της επίδοσης, δεν είχε αποδεχθεί. Επίσης, αποδεικνύεται ότι ο πρώτος των εφεσιβλήτων, δυνάμει του με αριθμό ……../2008 συμβολαίου της συμβολαιογράφου Πειραιά …………., που μεταγράφηκε νόμιμα, μεταβίβασε λόγω γονικής παροχής προς το δεύτερο εφεσίβλητο υιό του την ισόβια παρακρατηθείσα υπέρ του εαυτού του, επικαρπία των παραπάνω οριζόντιων ιδιοκτησιών. Από το κείμενο του με αριθμό ………/2005 συμβολαίου της συμβολαιογράφου Πειραιά ………. σαφώς προκύπτει ότι ο πρώτος εφεσίβλητος παρακράτησε εφ΄ όρου ζωής την επικαρπία του ακινήτου, που μεταβίβασε και συμφωνήθηκε μόνο η αιτία θανάτου μεταβίβαση της επικαρπίας στην πρώτη εκκαλούσα υπό την αναβλητική αίρεση της αποδοχής της από την τελευταία και δεν αποδεικνύεται η συμφωνία των συμβαλλομένων (ψιλής κυρίας και επικαρπωτή) για το δικαίωμα μεταβίβασης της επικαρπίας σε οποιονδήποτε τρίτο. Συνεπώς, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στη μείζονα σκέψη, ενόψει του αμεταβίβαστου της επικαρπίας χωρίς συμφωνία των μερών, η επικαλούμενη μεταβίβαση είναι άκυρη. Επιπλέον, όπως προκύπτει από το με αριθμό ……../2008 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Πειραιά …………. (σελ. 9-11), ο πρώτος των εκκαλούντων παραιτήθηκε από το δικαίωμα επικαρπίας των παραπάνω οριζόντιων ιδιοκτησιών υπέρ του δευτέρου των εφεσιβλήτων και ο τελευταίος αποδέχθηκε το δικαίωμα ισόβιας επικαρπίας επί των ως άνω ιδιοκτησιών λόγω γονικής παροχής. Σύμφωνα με τα παραπάνω αποδειχθέντα, όμως, σε συνδυασμό με τα αναφερόμενα στη μείζονα σκέψη ο πρώτος εφεσίβλητος μπορούσε να μεταβιβάσει την άσκηση της επικαρπίας σε άλλον, ολικά ή μερικά ή για ορισμένες μόνο μεμονωμένες ωφέλειές της και για ορισμένη ή αόριστη χρονική διάρκεια, με ή χωρίς αντάλλαγμα για χρόνο, όμως, που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση η παραίτηση του επικαρπωτή από το δικαίωμα επικαρπίας και η ταυτόχρονη σύσταση ισοβίου επικαρπίας υπέρ τρίτου προσώπου είναι σύμφωνα με τα προαναφερόμενα άκυρη, όπως, στην προκειμένη περίπτωση, είναι άκυρη η δικαιοπραξία, που περιέχεται στο με αριθμό ……/2008 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Πειραιά ………… Κατ΄ ακολουθία των ανωτέρω, το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, το οποίο με την εκκαλουμένη απόφασή του απέρριψε την αγωγή, έσφαλε ως προς την ερμηνεία του νόμου και την εκτίμηση των αποδείξεων και πρέπει κατά παραδοχή του σχετικού λόγου έφεσης να γίνει δεκτή η έφεση ως κατ΄ ουσία βάσιμη, να εξαφανιστεί η εκκαλουμένη και αφού κρατηθεί και δικαστεί από το Δικαστήριο αυτό η υπόθεση (άρθρο 535 παρ. 1 ΚΠολΔ), πρέπει να γίνει δεκτή η αγωγή ως ουσιαστικά βάσιμη, να αναγνωρισθεί η ακυρότητα της δικαιοπραξίας, που περιέχεται στο με αριθμό ……../2008 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Πειραιά ……….. Επίσης, τα δικαστικά έξοδα των διαδίκων πρέπει να συμψηφισθούν στο σύνολό τους και για τους δύο βαθμούς δικαιοδοσίας λόγω της δυσχερούς ερμηνείας των κανόνων δικαίου που εφαρμόσθηκαν (άρθρα 179, 183 ΚΠολΔ) και επίσης, πρέπει να διαταχθεί η επιστροφή του παραβόλου στους καταθέσαντες εκκαλούντες κατά την κατάθεση της έφεσής τους (άρθρο 495 παρ. 4 του ΚΠολΔ) κατά τα οριζόμενα στο διατακτικό.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Δικάζει αντιμωλία των διαδίκων την από 20-6-2017 (γεν. αριθ. εκθ. καταθ. …../2017, ειδ. αριθ. εκθ. καταθ. …/2017) έφεση κατά της με αριθμό 3565/2015 οριστικής απόφασης του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά.
Δέχεται τυπικά και ουσιαστικά την έφεση.
Εξαφανίζει την εκκαλουμένη με αριθμό 3565/2015 οριστική απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά.
Κρατεί την υπόθεση και δικάζει κατ΄ ουσία επί της από 25-11-2009 (αριθ. εκθ. καταθ. ……/2009) αγωγής, ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιά.
Δέχεται την αγωγή.
Αναγνωρίζει την ακυρότητα της δικαιοπραξίας που περιέχεται στο με αριθμό …./2008 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Πειραιά ……
Συμψηφίζει στο σύνολό τους τα δικαστικά έξοδα των διαδίκων και για τους δύο βαθμούς δικαιοδοσίας.
Διατάσσει την επιστροφή των παραβόλων που κατατέθηκαν από τις εκκαλούσες κατά την κατάθεση της έφεσής τους.
Κρίθηκε, αποφασίστηκε στον Πειραιά στις 9 Μαΐου 2019.
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Δημοσιεύθηκε δε στο ακροατήριο του παρόντος Δικαστηρίου, σε έκτακτη δημόσια συνεδρίαση αυτού, στις 2 Ιουλίου 2019, με άλλη σύνθεση, λόγω μεταθέσεως και αναχωρήσεως του Εφέτη Γεωργίου Βερούση, αποτελουμένη από τους Δικαστές, Αμαλία Μήλιου, Πρόεδρο Εφετών, Αικατερίνη Κοκόλη και Ελένη Σκριβάνου, Εφέτες, και με Γραμματέα τη Γεωργία Λογοθέτη, χωρίς την παρουσία των διαδίκων και των πληρεξουσίων τους δικηγόρων.
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ